یکی از اصلی ترین چالش های حال حاضر بازار پول کشور عدم شناسایی، تعیین و افشای ریسک های اعتباری بانک ها می باشد. موسسات رتبه بندی نیازمند الگوهای متفاوت رتبه بندی برای انواع موسسات می باشند. در این پژوهش تلاش شده است با بررسی مدل های مورد استفاده موسسات اصلی رتبه بندی و بررسی پژوهش های مختلف و ادبیات نظری مرتبط با این موضوع و با عنایت به شرایط بومی، الگویی برای رتبه بندی اعتباری بانک های پذیرفته شده در بازار سرمایه کشور ارایه گردد. این تحقیق در بخش مطالعه تطبیقی عمدتا توصیفی و از لحاظ هدف تحقیق با توجه به اینکه در تلاش برای تعریف الگوی رتبه بندی اعتباری بانکها می باشد از نوع کاربردی و توسعه ای می باشد. گام اول در ارایه این الگو، شناسایی ابعاد و مولفه ها و شاخص های رتبه بندی می باشد که بعد از مطالعه مبانی نظری حاکم و در قالب سوالاتی مورد نظرخواهی خبرگان قرار داده شده و نظرات ابرازی ایشان با استفاده از تکنیک دلفی و با هدف کسب اجماع مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت الگوی نهایی بدست آمده شامل 5 بعد به شرح بعد رتبه اعتباری مستقل با 6 مولفه های کیفیت دارایی، وضعیت تامین مالی و نقدینگی، وضعیت سود آوری و سرمایه، وضعیت رقابتی، وضعیت ریسک و وضعیت مدیریت و 60 شاخص، بعد سایر ویژگی های کیفی با 10 شاخص، بعد رتبه حمایت نهادی با 4 شاخص، بعد رتبه حمایت دولت با 4 شاخص و بعد رتبه اعتباری کشور با دو شاخص می باشد

این مقاله با هدف مدلسازی سنجش ریسک اعتباری و اعتبارسنجی مشتریان در بانک پارسیان به روش رگرسیون لاجیت و پروبیت و مدل شبکه های عصبی هوشمند GMDH انجام می شود. بدین منظور اطلاعات و داده های مالی و کیفی یک نمونه تصادفی 400 تایی از مشتریان که تسهیلات دریافت نموده اند مورد بررسی قرار می گیرد. این حجم نمونه از مشتریان دارای حساب منتهی به سال 1388 انتخاب شده اند. در این مقاله پس از بررسی پرونده های اعتباری هر یک از مشتریان، 11 متغیر توضیح دهنده مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتایج مقاله ضمن دلالت بر تایید نظریه های اقتصادی و مالی نشان می دهد که عملکرد پیش بینی الگوی شبکه عصبی (درصد پیش بینی های صحیح آن) به مراتب بهتر از الگوهای اقتصادسنجی متعارف لاجیت و پروبیت است و در زمینه عوامل موثر بر ریسک اعتباری نشان می دهد که از بین متغیرهای مذکور، نوع وثیقه و نسبت بدهی دارای بیشترین اثر بر متغیر احتمال نکول می باشند. همچنین سابقه همکاری، نسبت جاری، نسبت آنی و نسبت مالکانه دارای اثر معمولی و سایر متغیرها کم اثر هستند.

1هدف: هدف این پژوهش تدوین چارچوبی برای نهادی­ شدن موسسه‎های رتبه ­بندی اعتباری در ایران با در نظر گرفتنِ مولفه‎های نهادی و شرایط اجتماعی و اقتصادی است. طرح پژوهش/ روش‏‎شناسی/ رویکرد: روش انجام این پژوهش به صورت کیفی-تحلیلی و در قالب پارادایم تفسیری است که از نظر راهبرد داده­ بنیاد است. برای گردآوری داده ­­ها، ترکیبی از اطلاعات کتابخانه‎ای و مصاحبه، و برای انتخاب نمونه از روش­های نمونه­‎گیری هدفمند و گلوله‏ برفی استفاده شده است. یافته­ ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی در شش دسته عوامل علّی، زمینه­­ ای، مداخله ­­گر، پدیدۀ محوری، راهبردها، و پیامدها جمع‎بندی شده و مدل اصلی پژوهش را تشکیل داده­­ اند. یافته­ ها: بر اساس داده‎های پژوهش، فرهنگ حاکم بر نهاد (استقلال و بی‎طرفی، رفتار حرفه­ای، و نظارت دقیق) و کسب مشروعیت (از طریق اعتمادسازی، تخصص، و ثبات و استمرار فعالیت) از مهم­ترین مولفه‎های نهادی­ شدن هستند. تضاد منافع از مهم­ترین چالش ­های پیشا­روی این نهاد است که راهکار آن نظارت دقیق و رویکرد خودنظارتی است. ارزش/ اصالت: سهم دانش‎­افزایی پژوهش حاضر این است که با تلفیق نظریه‎های نهادی و سازمانی، مدلی را برای نهادی­ شدن موسسه ‏های رتبه‎بندی اعتباری ارائه می‏ کند که نتایج آن بر کارایی و اثربخشی موسسه ‏های رتبه‎­بندی و بازار سرمایه اثر دارد. پیشنهادهای اجرایی/ پژوهشی: پیشنهاد می­‎شود نهادهای نظارتی استانداردهای سطح بالا را در زمینۀ رعایت رفتار حرفه‎­ای و تعیین دقیق مصادیق تضاد منافع تعیین کنند و مشوق فرهنگ خودنظارتی در شرکت­ های رتبه‎­بندی باشند.

به طورکلی در زمینه رتبه بندی بانک ها توسط موسسات رتبه بندی، دو نوع رتبه بندی «رتبه بندی مستقل یا توان مالی» و «رتبه بندی جامع یا اعتباری» وجود دارد. در رتبه بندی مستقل، توان مالی ذاتی بانک بدون در نظر گرفتن عوامل حمایتی بیرونی مانند حمایت سهامدارن موردارزیابی قرار می گیرد، اما در رتبه بندی جامع یا اعتباری، علاوه بر توانایی مالی ذاتی، احتمال و میزان حمایت بیرونی از بانک نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد و رتبه کلی بانک بر آن اساس تعیین می گردد. غالب تحقیقاتی که در ایران در خصوص رتبه بندی شرکت ها یا بانک ها صورت گرفته است از نوع رتبه بندی مستقل یا توان مالی بوده است. تحقیق حاضر برای اولین بار به رتبه بندی جامع پرداخته است و تلاشی برای ارایه الگویی جهت رتبه بندی اعتباری بانک های اسلامی ایران که در بازار سرمایه پذیرفته شده اند و اطلاعات مالی و عمومی آنها در دسترس است نیز می باشد. در این تحقیق ضمن استفاده از مبانی نظری و یافته های تجربی در زمینه متدولوژی رتبه بندی اعتباری بانک ها، ابعاد و مولفه ها و شاخص های رتبه بندی اعتباری بانک ها موردمطالعه و بررسی قرار گرفت و استفاده از شرایط محیطی ایران، پرسشنامه مربوطه سوال طراحی و در اختیار تعدادی از صاحب نظران و خبرگان حوزه بانک ها و موسسات اعتباری قرار گرفت و دیدگاه های ایشان راجع به ابعاد، مولفه ها و شاخص های رتبه بندی اعتباری بانک ها با توجه به آزمون های به عمل آمده منجربه طراحی الگوی نهایی شامل 4 بعد، 13 مولفه و 61 شاخص شده است.

بانک ها با توجه به عملیات اعطای تسهیلات، همواره در معرض ریسک اعتباری هستند. ریسک اعتباری یکی از مهمترین ریسک های نظام بانکی است و به منظور کاهش این نوع ریسک و هزینه های ناشی از افزایش مطالبات معوق، بانک ها و موسسات اعتباری در سالهای اخیر با عنایت به توصیه های کمیته بال، توجه زیادی به رتبه بندی و اعتبار سنجی مشتریان خود معطوف داشته اند. در واقع رتبه بندی روشی است که بر اساس آن بانک ها می توانند ضمن اندازه گیری ریسک اعتباری مشتریان، نسبت به کنترل و مدیریت آن نیز اقدام نمایند.در سالهای اخیر به دلیل افزایش حجم مطالبات معوق و سررسید گذشته بانک های کشور، موضوع رتبه بندی و اعتبارسنجی مشتریان مورد توجه اغلب بانک ها قرار گرفته است. بر این اساس، مقاله حاضر به تهیه و تدوین الگوی رتبه بندی مشتریان حقوقی یکی از بانک های دولتی خواهد پرداخت. بدین منظور، در مقاله مزبور ابتدا مروری بر مبانی نظری ریسک اعتباری و رتبه بندی مشتریان خواهد شد. سپس الگوهای مورد استفاده در رتبه بندی مشتریان و تجربه برخی بانک های خارجی ارایه می شود و در نهایت، الگوی مناسب برای رتبه بندی مشتریان حقوقی بانک کشاورزی استخراج شده و پیشنهادات لازم نیز مطرح خواهد شد.

ایجاد و راه اندازی موسسات رتبه بندی به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای مالی بازار سرمایه، در سال های اخیر در دستور کار نهاد ناظر بازار سرمایه قرار گرفته و در همین راستا دستورالعمل ایجاد و راه اندازی موسسات رتبه بندی در سال 1395 تدوین و ابلاغ شد. از سوی دیگر با گسترش ابزارهای تامین مالی در بازار سرمایه با محوریت صکوک، نیاز به رتبه بندی این ورقه بهادار به منظور ارزش گذاری آن و تسریع در روند تامین مالی بنگاه های اقتصادی از طریق صکوک بیش از پیش احساس می شود. در حال حاضر خلاء عدم رتبه بندی صکوک با گنجانده شدن رکن ضامن در ساختار آن جبران شده که فرآیند ضمانت صکوک بنابر دلایلی که تشریح خواهد شد، رویه انتشار آن را با مشکلات جدی مواجه ساخته و روند تامین مالی بنگاه های اقتصادی از طریق این ابزارها را با چالش مواجه ساخته است، از سوی دیگر الزامات نهاد ناظر بازارسرمایه بر رتبه بندی صکوک، پیش از انتشار آن بوده و رتبه بندی صکوک جایگزین رکن ضامن در ساختار صکوک بیان شده است.در این پژوهش پس از مطالعه مبانی نظری حاکم بر رتبه بندی صکوک، ابعاد و مولفه های رتبه بندی این ورقه بهادار در قالب سوالاتی مورد نظرخواهی از خبرگان قرار گرفت، نظرات ابرازی خبرگان با استفاده از تکنیک دلفی و با هدف کسب اجماع در مورد ابعاد و مولفه ها مورد ارزیابی واقع گردید، مبانی نظری مدل ارائه شده از 3 منبع شامل قوانین و دستورالعمل های انتشار صکوک، رویه موسسات رتبه بندی در سطح بین المللی و ملی و همچنین رهنمودهای موسسات مالی اسلامی در خصوص رتبه بندی صکوک استخراج شده است که مجموعه این عوامل که به تایید خبرگان نیز رسیده است چارچوب کلی رتبه بندی صکوک در بازار سرمایه کشور را ترسیم می نماید.

هدف از این تحقیق رتبه بندی اعتباری شرکت ها می باشد. به این منظوردر گام اول با مطالعه ادبیات تحقیق وروشناسی موسسات رتبه بند اعتباری برتر 10 متغیر که بیشترین تاثیر را در تعیین کیفیت اعتباری شرکت ها داشتند ودر محیط ایران موضوعیت دارند مبنای رتبه بندی اعتباری قرارگرفتند. این متغیرها در دو بخش کمی وکیفی است، که همه آنها بر اساس اطلاعات حسابداری کمی شده است براساس این متغیر ها اطلاعات146شر کت و730 سال-شرکت پذیرفته شده در بورس برای دوره 1395 تا 1399 استخراج شده برای رتبه بندی اعتباری شرکتها از مدل سوپر تحلیل پوششی داده های پیشنهادی هادی وینچه(2012) استفاده شد، پس ازآن، شرکتها با استفاده از روش خوشه بندی K-میانگین در 9 دسته قرار گرفتند(استاندارد اند پورز2021) برای اعتبار سنحی مدل، دقت مدل با استفاده از ریسک نکول بر اساس نسبت اهرمی کل تسهیلات اعتباری به ارزش بازار حقوق مالکان تعیین شدنتیجه پژوهش شامل تعیین رتبه اعتباری شرکتهای مورد بررسی با توجه به شاخصهای انتخاب شدة بود که به هریک از آنها رتبه هایی ازAAAتا Dاختصاص یافت. این رتبه ها نشان دهنده توانایی مالی نسبی شرکت ها در پرداخت به موقع بدهی هایشان است که هرچه رتبه شرکت ها به Dنزدیکتر باشد، توانایی مالی کاهش می یابد وهرچه به AAAنزدیکتر باشد، افزایش می یابد. نتایج نشان دهنده انتخاب شاخصهای اثر گذار دررتبه اعتباری وتعیین در ست رتبه اعتباری می باشد.

زمینه و هدف: در بین انواع مختلف ریسک هایی که نظام بانکی با آن مواجه است، ریسک اعتباری از جایگاه ویژه ای برخوردار است. عدم توجه به این ریسک، نظام بانکی را با خطر ورشکستگی و هدر رفت منابع مواجه می کند. از این رو توسعه مدل هایی در جهت تفکیک انواع مشتریان نظام بانکی چه در حوزه نظری و چه در حوزه عملی جایگاه ویژه ای داشته است. بنابراین ضرورت، پژوهش حاضر به پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان حقیقی شعب بانک قوامین شهرستان شیراز، بر اساس مدل ترکیبی رگرسیون لجستیک و رگرسیون سمبلیک می پردازد. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری داده ها، توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را کلیه مشتریان حقیقی دریافت کننده تسهیلات از شعب بانک قوامین شهرستان شیراز تشکیل می دهد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 384 پرونده تسهیلاتی تعیین و در نهایت به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی، 351 پرونده در بازه 1396-1390 در اختیار پژوهشگر قرار گرفت. جهت انتخاب متغییرهای مستقل از معیار C5 استفاده شده و با نظرسنجی از نخبگان حوزه مربوطه 17 متغییر توضیح دهنده شامل متغیرهای مالی و غیر مالی برای طبقه بندی مشتریان به خوش حساب و بد حساب تعیین گردید. در نهایت از بین متغیرهای موجود با استفاده از تکنیک انتخاب رو به جلوی والد، 5 متغیر اثرگذار بر ریسک اعتباری انتخاب و به منظور آموزش، از رگرسیون سمبلیک دارای 4 ژن و همچنین برای انتخاب نقطه برش بهینه از منحنی مشخصه عملکرد استفاده گردید. یافته ها: یافته ها نشان داد که از بین 17 متغییر مستقل، متغییرهای متوسط درآمد ماهیانه، تعداد چک برگشتی، سابقه بدهی بانکی، طول عمر حساب و نوع وثیقه دارای بیشترین اثر معنادار بر متغییر وابسته می باشند. همچنین مشخص شد که دقت مدل ترکیبی رگرسیون لجستیک-سمبلیک در طبقه بندی مشتریان خوش حساب برابر 88/0 و در طبقه بندی مشتریان بد حساب برابر 83/0 بوده است. نتیجه گیری: با توجه به یافته های پژوهش، در جامعه آماری پژوهش، نتایج حاصل از مدل ترکیبی رگرسیون لجستیک-سمبلیک در رتبه بندی اعتباری مشتریان حقیقی بهتر از روش رگرسیون لجستیک بوده و می توان دقت پیش بینی مدل ترکیبی رگرسیون لجستیک-سمبلیک در این راستا را مناسب ارزیابی کرد.